در برخي فصول با اينکه انتظار مي‌رود نرخ بيکاري افزايش يابد، مي‌بينيم که اين نرخ کاهش يافته يا حداقل نسبت به فصل قبل، تغيير چنداني نداشته است. يک کارشناس اقتصادي با توجه به رکود حاکم بر اقتصاد ايران معتقد است در اين شرايط، تعداد دلسردشدگان از يافتن شغل، افزايش مي‌يابد و بر اين اساس، افزايش جمعيت غيرفعال، داراي توجيه اقتصادي است. نرخ بيکاري از تقسيم جمعيت بيکار، به جمعيت فعال به‌دست مي‌آيد و جمعيت فعال به گروهي از افراد در سن کار گفته مي‌شود که يا شاغلند يا در جست‌وجوي کار هستند. جمعيت فعال در ايران به نسبت کل جمعيت در سن کار، در مقايسه با ساير کشورها کمتر است؛ در‌واقع نرخ مشارکت که همان نسبت جمعيت فعال به کل جمعيت در سن کار است، در ايران نسبت به ساير کشورها کمتر است. نرخ مشارکت در کشورمان (در هر فصل) از سال 1384 تاکنون، هيچ‌گاه از 48 درصد بيشتر نبوده است. يعني در بهترين حالت از هر 100 نفر که در سن کار يعني بالاي 15 سال قرار دارند، تنها 48 نفر شاغل يا در جست‌وجوي کار بوده‌اند. در برخي فصول با اينکه با بررسي شرايط اقتصاد کلان کشور، انتظار مي‌رود نرخ بيکاري افزايش يابد، مي‌بينيم اين نرخ کاهش يافته يا حداقل نسبت به فصل قبل، تغيير چنداني نداشته است. اين موضوع را مي‌توان در نتايج طرح آمارگيري نيروي‌کار در زمستان سال 1398 که توسط مرکز آمار ايران منتشر شده نيز مشاهده کرد.

بيکاري منهاي کرونا

نکته مهمي که بايد در رابطه با نتايج اين طرح در نظر گرفت، بازه زماني اجراي آن است. در گزارش مرکز آمار درباره طرح آمارگيري از نيروي کار زمستان 1398 آمد است: «در هر فصل بر اساس استانداردهاي مربوطه و طرح فني آمارگيري نيروي‌کار، اطلاعات وضع فعاليت افراد در هفته دوم تقويمي کامل و هفته پس از آن در ماه مياني هر فصل جمع‌آوري مي‌‌شود؛ بنابراين اطلاعات فصل زمستان طرح مذکور مربوط به 12 لغايت 25 بهمن ماه 1398 بوده که متأثر از شرايط شيوع بيماري کرونا در کشور نبوده است.» بنابراين احتمالاً تأثير کرونا بر نرخ شاخص‌هاي بازار کار، در فصل بعد يعني بهار سال جاري، مشاهده خواهد شد. البته اين در صورتي است که جمع‌آوري اطلاعات مربوط به اين طرح، تحت‌تأثير توقف اجراي برخي طرح‌هاي آماري قرار نگيرد. مرکز آمار ايران در اسفند ماه اعلام کرد اجراي تمام طرح‌هاي آمارگيري که از طريق مراجعه مستقيم به خانوارها انجام شوند، تا پايان سال متوقف شده است. اکنون بايد ديد از سرگيري اجراي اين طرح‌ها در سال جديد، به چه‌صورت خواهد بود. اجراي طرح‌هاي آماري و ارائه و انتشار آماري که به لحاظ کيفي از اعتبار بالايي برخوردارند، اهميت ويژه‌اي در تصميم‌گيري‌ها و سياستگذاري‌هاي پس از اپيدمي دارد.

بازار کار در زمستان 1398

شاخص‌هاي کليدي بازار کار در زمستان سال گذشته و پيش از شيوع کرونا در کشور، نشان از ثبات نسبي نرخ بيکاري دارد. ثباتي که با توجه به شرايط اقتصاد کلان، تا حدودي خارج از انتظار بوده است. نرخ بيکاري جمعيت بالاي 15 سال در زمستان سال گذشته، 64/10 درصد بوده که در مقايسه با نرخ بيکاري پاييز يعني 58/10 درصد، افزايش اندکي داشته، اما از آنجايي که نرخ بيکاري توسط مرکز آمار به‌صورت رند شده و تا يک رقم اعشار گزارش مي‌شود، مي‌توان گفت نرخ بيکاري در دو فصل پاييز و زمستان 1398، بدون تغيير و برابر با 6/10 درصد بوده است. همچنين نرخ بيکاري در زمستان سال گذشته، نسبت به فصل مشابه سال قبل 7/1 درصد کاهش نيز داشته است.ثبات نرخ بيکاري در زمستان 1398 و کاهش آن نسبت به زمستان 1397، با تحليل ديگر شاخص‌ها از قبيل نرخ مشارکت، قابل‌تحليل و بررسي است. نرخ مشارکت اقتصادي در زمستان 1398، برابر با 35/42 درصد بوده که نسبت به پاييز 1398 و همچنين زمستان 1397 کاهش يافته است و در واقع به معناي خروج تعداد قابل‌توجهي از شمار جمعيت فعال، به جمعيت غير‌فعال بوده است. در زمستان 1398 يک ميليون و 115 هزار نفر از شمار جمعيت فعال خارج شده‌اند. آيا خروج اين عده از شمار جمعيت فعال، داراي توجيه اقتصادي است يا برخي شبهه‌ها درباره آمارهاي مرتبط با نرخ بيکاري مي‌تواند حقيقت داشته باشد؟ يک کارشناس اقتصادي با توجه به رکود حاکم بر اقتصاد ايران معتقد است در اين شرايط، تعداد دلسردشدگان از يافتن شغل، افزايش مي‌يابد و بر اين اساس، افزايش جمعيت غيرفعال، داراي توجيه اقتصادي است.

آمار دلسردشدگان از يافتن کار

محمدرضا عبداللهي، کارشناس مسائل اقتصادي در اين رابطه به ايرناپلاس گفت: در دوران رکود اقتصادي، اين اتفاق رخ مي‌دهد که دلسردشدگان از يافتن کار را داشته باشيم. اين موضوع را مي‌توان با استفاده از ماتريس انتقالات جريان نيروي کار نيز تحليل کرد. وي افزود: به‌عنوان نمونه بررسي متغيرهاي جريان بازار کار در پاييز 1398 که توسط مرکز آمار ايران منتشر شده نشان مي‌دهد 7/25 درصد جمعيت بيکار در پاييز 1397 به جمعيت غيرفعال در پاييز 1398 پيوسته‌اند. يعني اين افراد پس از يک سال جست‌وجو براي کار، از يافتن کار دلسرد شدند و از نظر اقتصادي، غيرفعال تلقي مي‌شوند و از بازار کار خارج مي‌شوند. همچنين 13 درصد افراد شاغل در پاييز 1397 يعني بيش از سه ميليون و 100 هزار نفر، در پاييز 1398 از بازار کار خارج شده و در گروه غيرفعال قرار گرفته‌اند.

رکود اقتصادي در بازار کار

عبداللهي در ادامه گفت: به‌طور کلي افزايش جمعيت غيرفعال، از مشخصه‌هاي رکود اقتصادي است. در رابطه با نرخ بيکاري زمستان نيز مي‌توان به تعداد شاغلان بخش‌هاي مختلف، توجه کرد. تعداد شاغلان بخش صنعت و کشاورزي در زمستان سال گذشته نسبت به سال 1397 کاهش يافته و در مقابل، شاغلان بخش خدمات در اين مدت افزايش يافته است. در نتيجه، مي‌تون گفت با اينکه نرخ بيکاري کاهشي بوده و علت آن افزايش جمعيت غيرفعال بوده، اما شواهد قابل توجهي درباره بازار کار از خلال اين آمارها قابل استخراج است.

کمترين افزايش تعداد شاغلان

وي درباره افزايش تعداد شاغلان نسبت به زمستان 1397 گفت: نخست اينکه تعداد شاغلان تنها حدود 50 هزار نفر نسبت به زمستان 1397 اضافه شده است که از جمله کمترين تعداد افزايش شاغلان در دهه 1390 است. ديگر اينکه حدود 260 هزار نفر به تعداد شاغلان بخش خدمات اضافه شده، اما اينها افرادي هستند که در زمان اجراي طرح آمارگيري نيروي کار يعني دو هفته نيمه بهمن، اعلام کردند که شاغل هستند و بعد از آن مساله شيوع کرونا پيش آمد. يعني اگر در اسفندماه دوباره آمارگيري انجام مي‌شد، احتمالاً جمعيت قابل‌توجهي از اين افراد، بيکار شده بودند و اگر نرخ بيکاري در انتهاي زمستان را مد نظر قرار دهيم، احتمالاً نرخ بيکاري زمستان افزايش خواهد يافت و انتظار مي‌رود تأثير کرونا بر بازار کار، در آمارهاي بهار امسال بروز پيدا کند. به‌نظر مي‌رسد گروهي از افرادي که در زمستان سال گذشته شاغل شده بودند، در همين فصل نيز کار خود را از دست داده باشند، اما از آنجايي که آمارگيري در نيمه بهمن انجام مي‌شود اين عده در آمارها ديده نشده‌اند.